Scherp zicht: MRI-technologie voor het oog

Hoe breng je een klein, beweeglijk orgaan als het oog nauwkeurig in beeld met MRI? Onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum wisten het door technologische innovatie voor elkaar te krijgen. En dat is waardevol voor patiënten.

Tumoren in beeld brengen met MRI is heel gebruikelijk, maar voor oogtumoren tot voor kort niet. Een gemis, vond natuurkundige Jan-Willem Beenakker. ‘Hoewel je relatief makkelijk in het oog kunt kijken, kan MRI in bepaalde gevallen toch veel toevoegen’, zegt hij. Oogarts Khanh Vu vult aan: ‘Bijvoorbeeld als een patiënt heel dichte staar heeft, waardoor je niet door de lens heen kunt kijken. Of bij een bloeding in het oog. En soms kun je op zich wel goed in het oog kijken, maar twijfel je over de diagnose. Dan kun je een hapje weefsel laten uitnemen, maar dat is voor de patiënt best ingrijpend. Dan is MRI een mogelijk alternatief.’

Minutenlang naar een kruisje staren

MRI-scans van het oog waren echter technisch nog niet haalbaar. ‘Eén probleem is dat het oog continu beweegt’, licht Beenakker toe. ‘Verder is het ook nog eens een heel klein orgaan. Dat vraagt om een heel hoge resolutie – je wilt details kleiner dan 1 millimeter kunnen afbeelden. Een derde moeilijkheid is dat het oog wordt omringd door bot en lucht, wat de MRI-beelden kan vervormen.’ Er waren al wel pogingen gedaan om oog-MRI’s te maken met gebruik van langere opnametijden. ‘Maar in de praktijk bleek dat ondoenlijk. Patiënten moesten vele minuten naar een kruisje staren zonder hun ogen te bewegen. Dat lukt niet, zeker niet als je net slecht nieuws hebt gekregen’, zegt Beenakker. En als je de patiënt onder verdoving brengt? ‘Er zijn centra die daarmee geëxperimenteerd hebben’, antwoordt hij. ‘Het levert absoluut mooie beelden op, maar de drempel om zo’n scan uit te voeren is een stuk hoger. Het bleef dan meestal bij een kleine studie zonder vervolg. Terwijl wij inmiddels minstens drie keer per week een oog-MRI uitvoeren.’ 

Sneller en comfortabeler

Meestal gaat het bij die oog-MRI’s om patiënten met een oogmelanoom: een kwaadaardige tumor in het oog, grotendeels uitgaande van het vaatvlies. Jaarlijks krijgen ongeveer tweehonderd mensen in Nederland deze diagnose, zij komen bijna allemaal in het LUMC. Zowel voor de diagnostiek als voor het maken van een behandelplan zijn oog-MRI’s gewenst. In verschillende onderzoeksprojecten ging Beenakker daarom, in samenwerking met Philips, aan de slag om de technieken te verbeteren. En met succes: inmiddels krijgen veel patiënten een snelle en comfortabele oog-MRI. ‘We meten maar twee minuten, waarbij de patiënt zijn ogen dicht mag houden en we toch een heel scherp plaatje krijgen.’ Aan deze prestatie ging flink wat innovatie vooraf. ‘Voor MRI’s van het hoofd gebruiken we standaard een spoel die om het hoofd past, maar wij ontwikkelden daarnaast een kleine oog-spoel’, zegt Beenakker. ‘Door die tegen het oog aan te houden, vang je twee tot drie keer zoveel signaal op. Dat brengt de opnametijd al flink omlaag.’ 

Om deze verbeteringen te bereiken, was samenwerking tussen technici, oogartsen en radiologen cruciaal 

Knipperen geen probleem

Ook de meetmethode werd aangepast. Beenakker: ‘Een MRI-scanner maakt een driedimensionale scan. Je kunt programmeren in welke volgorde je het plaatje meet, dat noem je de sequentie. Wij hebben die sequentie zodanig aangepast dat het geen probleem is als iemand één keer knippert. De beeldkwaliteit wordt dan wel iets lager, maar radiologen kunnen nog steeds bepalen wat voor de behandeling van belang is.’ Om deze verbeteringen te bereiken, was samenwerking tussen technici, oogartsen en radiologen cruciaal. ‘Als fysicus kijk ik vooral: is dit een scherp plaatje? Terwijl de radioloog dan misschien zegt: oké, dit plaatje is niet zo scherp, maar daar heb ik geen last van, want ik kan nog steeds de verschillende lagen goed onderscheiden.’ Vu: ‘Door elkaar voortdurend feedback te geven, zijn we tot de optimale instellingen gekomen.’ 

De beste behandeling bepalen

Vu behandelt oogmelanoompatiënten en maakt dankbaar gebruik van de oog-MRI’s om te bepalen welke behandeling geschikt is voor een patiënt. ‘Kleine tot middelgrote oogmelanomen kun je behandelen met een radioactief schildje’, vertelt ze. ‘Dat plaatsen we op het oog, waar het een paar dagen blijft zitten. Deze methode geeft relatief weinig bijwerkingen. Ongeveer de helft van onze patiënten komt ervoor in aanmerking.’ Als de tumor dikker dan 7 mm is of groter dan 16 mm breed, óf als hij te dicht op de oogzenuw zit, dan is zo’n schildje niet mogelijk. Patiënten kunnen dan in aanmerking komen voor protonentherapie, waarbij het oog in principe behouden blijft. ‘Voor een klein orgaan als het oog is een heel precieze vorm van bestralen van groot belang. Bestraling met protonen maakt dat mogelijk’, legt Beenakker uit. De oog-MRI maakt beter duidelijk wie in aanmerking komt voor protonentherapie. ‘Voorheen keken we hiervoor in het oog en maakten we een echo’, zegt Vu. ‘Maar met MRI kunnen we de tumorgrootte veel nauwkeuriger bepalen. Er zijn patiënten die op de MRI-scan toch een kleinere tumor blijken te hebben en dus dankzij protonentherapie hun oog kunnen behouden, terwijl we dat vroeger verwijderd zouden hebben.’

Meer zicht behouden

Als de tumor geschikt is voor behandeling met protonentherapie, krijgt de patiënt eerst een operatie waarbij de oogarts metalen clipjes van twee millimeter grootte rondom de tumor plaatst. Vu: ‘Dat is nodig om later tijdens het bestralen precies te weten waar de tumor zit.’ Na deze operatie komt de oog-MRI opnieuw van pas. ‘We maken een nieuwe scan om de afstanden tussen de clipjes en de tumor heel nauwkeurig vast te leggen’, zegt de oogarts. ‘Op die manier kunnen we nog preciezer bestralen en dus minder gezond netvlies beschadigen. Patiënten behouden dan potentieel meer zicht, wat natuurlijk heel fijn is.’

Bron: NWO