Waarom innovatie van richtlijnontwikkeling nodig is

Klinische richtlijnen helpen zorgverlener en patiënt bij de keuze voor een behandeling. Het is daarbij heel belangrijk dat richtlijnen actueel zijn en goed toepasbaar zijn in de praktijk. In deze blog vertelt Nynke Swart waarom daar innovatie voor nodig is en hoe dat wordt aangepakt.

Suboptimale zorg

'Klinische richtlijnen geven weer welke zorg het beste resultaat geeft, en helpen zorgverlener en patiënt de beste keuze te maken voor een behandeling. De aanbevelingen die in richtlijnen staan, vormen dus de basis voor de besluitvorming over behandeling voor de zorgverlener en de patiënt. Het ontwikkelen van deze richtlijnen is een tijdrovend en intensief proces waar veel mensen bij betrokken zijn. Dit heeft als gevolg dat de aanbevelingen niet altijd even goed aansluiten bij de laatste ontwikkelingen vanuit de praktijk en wetenschap en dus niet altijd even goed toepasbaar zijn in de dagelijkse praktijk.'

Voorbeelden

'Zo heb ik meegemaakt dat in de richtlijn voor fysiotherapeuten over lage rugpijn een andere behandeling werd aanbevolen voor patiënten met acute lage rugpijn dan voor patiënten met chronische lage rugpijn. Terwijl uit onderzoek bleek dat de duur van de klachten bij aanvang van de behandeling geen belangrijke factor was voor het verdere beloop van de klachten. Ook in de praktijk werd dit als knelpunt gezien en werd deze aanbeveling dus niet meer opgevolgd. Dit was uiteindelijk één van de redenen voor herziening van de richtlijn. Dat richtlijnen niet altijd aansluiten bij de laatste ontwikkelingen wordt als een van de redenen gezien waarom aanbevelingen niet worden opgevolgd, met als gevolg suboptimale zorg voor de patiënt.'

Overstijgend inzicht

'ZonMw heeft eerder 9 innovatieve projecten gefinancierd waarin ontwikkelingen in op IT gebaseerde methoden voor het maken van richtlijnen zijn onderzocht. Om deze projecten te monitoren en hun opbrengsten en geleerde lessen te bundelen, heeft ZonMw een subsidie toegekend aan ons project Monitor Innovatie van Richtlijnen-projecten. Ons project bestaat uit 2 onderdelen: een impactanalyse en een visie op innovatie van richtlijnontwikkeling.'

Door het bundelen van de opbrengsten en geleerde lessen ontstaat een overstijgend inzicht en de basis voor een visie op richtlijnontwikkeling die ten goede gaan komen aan alle makers en gebruikers van richtlijnen.

Miranda Langendam (Amsterdam UMC)

Projectleider en expert op het gebied van richtlijnontwikkeling

Deel 1: impactanalyse

'Ten eerste zetten we een monitor op, om de 9 innovatieprojecten te evalueren. Met een impactanalyse bepalen we hoe de projecten bijdragen aan innovaties van richtlijnontwikkeling. Dit doen we aan de hand van de Theory of Change. Dit is een veel gebruikte methode voor monitoring en het in kaart brengen van impact. Via de Theory of Change kunnen we evalueren hoe en in welke mate de innovatieve methoden van de 9 projecten kunnen bijdragen aan het moderniseren van richtlijnontwikkeling. Daarnaast brengen we randvoorwaarden voor het behalen van de doelen in kaart. Vervolgens wordt bepaald hoe de in de projecten onderzochte innovaties kunnen worden gebruikt bij toekomstige projecten. Hierbij gebruiken we een model dat een infrastructuur beschrijft voor de productie en het gebruik van het beste actuele bewijsmateriaal in beleid en praktijk. Het gaat dus niet alleen om de richtlijnontwikkeling zelf, maar ook om bijvoorbeeld implementatie en evaluatie van de implementatie.'

De Theory of Change maakt inzichtelijk welke activiteiten er binnen het project zijn ondernomen en hoe dit ertoe heeft geleid dat de gewenste doelen zijn bereikt.

Bellis van den Berg (Vilans)

Expert op het gebied van monitoring van veranderprogramma’s en in die hoedanigheid betrokken bij het project

Deel 2: visie op innovatie van richtlijnontwikkeling

'In het tweede deel van het project richten we ons op het ontwikkelen van een visie op innovatie van richtlijnontwikkeling. Om tot een visie te komen, inventariseren we thema’s voor innovatie vanuit de geleerde lessen uit de monitor, zetten we een vragenlijst uit onder richtlijnontwikkelaars en richtlijngebruikers en gebruken we de literatuur. Op basis van deze thema’s ontwikkelen we in samenwerking met richtlijnontwikkelaars en richtlijngebruikers scenario’s die de basis vormen voor de visie. Hieruit formuleren we ook aanbevelingen voor herziening van de AQUA-Leidraad.'

Wie zijn erbij betrokken?

'Om dit werk te verzetten, hebben we een projectteam opgesteld. Het projectteam bestaat naast mijzelf als postdoc onderzoeker uit een projectleider en expert op het gebied van richtlijnontwikkeling (Miranda Langendam, Amsterdam UMC) en experts op het gebied van monitoring van veranderprogramma's (Bellis van den Berg, Vilans), kwaliteit van zorg (Niek Klazinga, Amsterdam UMC), implementatie (Henk Nies, VU), meten van impact van richtlijnen (Bianca Beersma, VU/Talma instituut) en conflict en conflicthantering en besluitvorming (Kim van Erp, VU). Het projectteam is verantwoordelijk voor het opstellen van het plan van aanpak en het uitvoeren van het project. Daarnaast werken we natuurlijk intensief samen met de 9 projectgroepen die we monitoren en wordt er een werkgroep opgetuigd.'

Richtlijnen Netwerk Nederland

'Bij de visievorming worden diverse partijen betrokken, zoals beroepsverenigingen, wetenschappelijke verenigingen, patiëntenorganisaties, kennisinstituten en zorgverleners. Hiervoor kunnen we mooi gebruik maken van Richtlijnen Netwerk Nederland (RNN). RNN is een netwerk van organisaties en personen die betrokken en geïnteresseerd zijn in richtlijnontwikkeling en -implementatie in de (gezondheids)zorg. Maar ook andere relevante partijen, zoals zorgverzekeraars, overheidsinstellingen en richtlijnontwikkelaars, zorgverleners en patiënten die niet betrokken zijn bij dit netwerk kunnen een bijdrage leveren aan de visievorming. Het is belangrijk dat we een breed gedragen en reële visie ontwikkelen.'

Een concreet beeld van de stip op de horizon

'Het project loopt van september 2023 tot augustus 2025. Het eerste jaar houden we ons voornamelijk bezig met de monitor, met als belangrijkste resultaat een overzicht van de onderzochte innovaties met de implicaties voor richtlijnontwikkeling in de toekomst. Het tweede jaar staat in het teken van de visievorming. Uiteindelijk hopen we een concreet beeld van de stip op de horizon op te leveren waarbij alle neuzen dezelfde kant opstaan. Dit zal de richtlijnontwikkeling in Nederland ten goede komen, en uiteindelijk de besluitvorming tussen de zorgverlener en de patiënt vergemakkelijken. Van suboptimale naar optimale zorg voor de patiënt!'

Bron: ZonMw