Opvoedrobot Luna Draagt bij aan Kwaliteit van Gezinsleven

Om gezinnen met kinderen te ondersteunen bij de opvoeding ontwikkelt jeugdzorgplatform Garage2020 een opvoedrobot. Luna, zoals de robot heet, kan ouders meer eigen regie geven en de kwaliteit van hun gezinsleven verbeteren. Met als win-win dat hierdoor hopelijk de druk op de zorg vermindert. Voor de ontwikkeling van Luna werkt Garage2020 samen met ondernemerspartner IDE Group, verschillende zorgorganisaties zoals ASVZ en Pameijer en natuurlijk met ouders en hun gezinnen. De ontwerpers ontvangen financiële en inhoudelijke support van het ZorgTech-programma.

Gezinnen waarvan één of beide ouders een verstandelijke beperking heeft, staan voor veel uitdagingen. Ze bevinden zich vaker in kwetsbare posities, hebben slecht toegang tot goede gezondheidszorg en opvoedondersteuning, en leven regelmatig op of onder de armoedegrens. Ouders geven aan last te hebben van opvoedstress en vinden hulpverlening vaak moeilijk bereikbaar. Bovendien ervaren ze weinig sociale steun. Kinderen die opgroeien in deze gezinnen krijgen minder kansen en hebben extra ondersteuning en stimulans nodig voor hun psychosociale ontwikkeling. Voor het hele gezin is het belangrijk dat de kwaliteit van het (gezins)leven als ‘goed genoeg’ ervaren wordt en kinderen zich kunnen ontwikkelen tot volwaardige burgers van de samenleving.

Robots in de zorg

Robots en zorg zijn een bijzondere combinatie. Mark Vervuurt, GZ-psycholoog/orthopedagoog en programmaleider innovatie bij zorgorganisatie ASVZ, reageert na gesprekken met ouders: ‘Een robot oordeelt niet, is vrij van emoties en kan ouders mogelijk meer autonomie geven. Dit zijn aanvullende eigenschappen waarmee de robot bijdraagt aan de kwaliteit van het gezinsleven.’ Ook de ouders zelf zijn enthousiast en geven aan dat het een verrijking kan zijn binnen hun gezin en de ondersteuning die ze krijgen.

‘Een robot oordeelt niet, is vrij van emoties en kan ouders mogelijk meer autonomie geven.’  – Mark Vervuurt, programmaleider innovatie bij ASVZ

Luna in de praktijk

Luna is nog geen kant-en-klare robot. De ontwikkelaars willen de robot in de praktijk verder ontwikkelen met de gebruikers. In de huidige testversie is Luna een zogenaamde tafelrobot: een lijfje van zo’n 30 centimeter hoog, zonder armen of benen, met een tablet in de buik en een tablet als gezicht. Je zet haar makkelijk neer op de keukentafel, het aanrecht of de commode.

De ontwerpers onderzoeken verschillende manieren waarop Luna thuis kan functioneren, als een buddy die activeert, structureert en ondersteunt in het dagelijks gezinsleven. Renate, ontwerper van Luna en medisch productontwikkelaar bij IDE Group: ‘De opvoedrobot kan bijvoorbeeld waarnemingen doen via sensoren of input op de tablet. Op basis daarvan geeft ze reminders, uitleg en instructies, zoals bij etenstijd of het opruimen van speelgoed. Of door een grapje te maken of muziek te spelen als dit ouders helpt. Hiermee blijft de regie volledig bij de ouders zelf.’ Dat kan de drempel tot het aannemen van ondersteuning verlagen, en het gevoel van betrokkenheid en autonomie versterken, zo blijkt uit de pilot.

Aanvulling op de begeleiding

Voorafgaand aan de eerste testversies nam Renate interviews af met ouders met licht verstandelijke beperkingen. Ze vroeg naar hun behoeften en wensen bij ondersteuning en hun ideeën over wat een opvoedrobot in hun ogen zou moeten kunnen. Op basis van de antwoorden stelde ze een overzicht samen dat richting geeft aan de te ontwikkelen eigenschappen van de robot. Zo vinden ouders het fijn als Luna hen herinnert aan bijvoorbeeld voedingsmomenten en wanneer het tijd is om naar bed te gaan of om boodschappen te doen.

In het project is ook goed geluisterd naar persoonlijk begeleiders, die meerdere gezinnen tegelijk ondersteunen. Een van hen vertelt: ‘Ik begeleid negen gezinnen, dus ik moet mijn tijd en aandacht goed verdelen. Af en toe zou ik mezelf wel in negenen willen delen.’ Luna kan permanent aanwezig zijn in het gezin, waardoor er meer individuele aandacht is. ‘Soms zit ik ineens een halve dag met een cliënt in het ziekenhuis. Dan is het geruststellend dat de andere cliënten meer zelfstandig kunnen.’ Luna kan in die situaties bijvoorbeeld reminders en extra uitleg geven als daar behoefte aan is, maar ook aanmoedigen om leuke activiteiten te doen met het gezin.

Opvoedrobot tot leven dankzij ZorgTech

De ontwikkelaars misten de financiële middelen en samenwerkingspartners om de testversies mogelijk te maken en de robot te bouwen en vervolgens op te markt te brengen. Daarom sloot Garage2020 zich aan bij ZorgTech. Behalve met de doelgroep bracht het ZorgTech-programma de ontwikkelaars in contact met ontwikkelpartners, zoals de Erasmus Universiteit en Vrije Universiteit Amsterdam. Renate: ‘Dit zijn voor ons waardevolle samenwerkingspartners, onder meer om de impact van Luna in verschillende scenario’s mee te onderzoeken.’

Afstudeerders van de TU Delft en de Hogeschool Rotterdam onderzochten Luna vanuit een psychologische, pedagogische en robotica-invalshoek. ‘Die informatie nemen we allemaal mee in de optimalisatie van de testversies’, licht Renate toe. ZorgTech biedt daarnaast hulp bij het vinden van de juiste robotbouwer en vormt een deskundige sparringpartner. ‘Naast die inhoudelijke support is de financiële injectie onmisbaar om de doorontwikkeling mogelijk te maken.’

Ethische discussie

Mark noemt het samenwerkingsverband verrijkend en belangrijk voor de ethische discussie die robotica met zich meebrengt. Een onderwerp dat uitgebreid aan de orde komt is de privacygevoeligheid. ‘Stel dat je Luna filmopnames laat maken, wie heeft er dan allemaal toegang tot die beelden? We concluderen dat dit erg risicovol is en ouders hierin kwetsbaar zijn en beschermd moeten worden’, aldus Mark. ‘Luna moet een robot worden die ondersteunt als de ouder dat wil, het is geen controlemiddel.’

Daarnaast komt uit intervisiesessies over ethiek duidelijk naar voren dat een opvoedrobot een ouder of zorgverlener nooit kan vervangen, alleen ondersteunen. ‘Als een baby 41 graden koorts heeft, is het niet verstandig als de robot zegt dat ze haar op bed moeten leggen. Dan is het slimmer om een menselijke begeleider te roepen’, vertelt een begeleider bij ASVZ. De ontwikkelaars houden rekening met de beperkingen van een robot, bijvoorbeeld door een optie in te bouwen waarmee Luna verwijst naar een menselijke hulpverlener.

‘Luna moet een robot worden die ondersteunt als de ouder dat wil, het is geen controlemiddel’  – Mark Vervuurt, programmaleider innovatiemanager bij ASVZ

Eigen regie en kwaliteit van leven

De interactie tussen Luna en ouders werkte opvallend goed in de pilot. ‘Het grote voordeel van een robot is dat die niet oordeelt’, legt zorginnovator Mark uit. ‘Want hoe professioneel een hulpverlener ook werkt, als dezelfde reminder steeds wordt herhaald, kan dat leiden tot schuldgevoelens of irritatie, zowel bij de zorgverlener als de ouder. Een robot blijft altijd op dezelfde rustige toon praten, zonder oordeel. Op die manier voorkom je dat ouders het gevoel krijgen dat ze worden gecontroleerd en werken de aanwijzingen puur ondersteunend, zoals ze ook bedoeld zijn.’

‘Een robot zou je toch het idee geven dat je het zelf kunt.’ – Ouder in begeleiding bij zorgorganisatie ASVZ met twee dochters

De verwachting is dat dit bij ouders het gevoel van autonomie, eigen regie en eigenwaarde kan verbeteren, en daarmee de kwaliteit van leven van het gezin. De eerste testen geven hier al kleine aanwijzingen voor. Zo gaf een moeder die Renate interviewde aan dat ze trots zou zijn als ze al aan het eten is op het moment dat de begeleiding langskomt. ‘Wanneer Luna hierbij ondersteunt, voelt het meer alsof je het zelf doet. Een robot zou je zo toch het idee geven dat je het zelf kunt’, vertelt een ouder bij ASVZ met twee dochters, waarvan een van 2 en een van 19 jaar.

Participatie van ouders

Ouders met verstandelijke beperkingen hebben veel baat bij visuele ondersteuning, een deel van de groep kan minder makkelijk lezen en heeft moeite met het onthouden van gesproken tekst. Visuele ondersteuning zal daarom naar verwachting een belangrijk onderdeel van de robot vormen. De begeleidster van ASVZ: ‘De doelgroep slaat beelden veel beter op dan tekst. En dat geeft ouders het gevoel dat ze het zelf kunnen opzoeken als ze het even niet weten.’

Om Luna ook op andere onderdelen goed te laten aansluiten bij de behoeften van de doelgroep, is een actieve participatie van ouders bij de ontwikkeling en het testen essentieel. ‘Alleen samen met de ouders zijn we in staat te onderzoeken of we ons doel bereiken’, vertelt Renate. De opvoedrobot kan ouders meer laten geloven in hun eigen kunnen en daarmee de kwaliteit van leven van het gezin verbeteren.

De volgende fase

Het is belangrijk om ouders te blijven betrekken bij de verdere ontwikkeling van Luna en om de robot wetenschappelijk te onderzoeken en te testen in de praktijk. Het team gaat daarvoor samenwerken met robotontwikkelaar DigiNova, en voor het onafhankelijke onderzoek met de academische werkplaats Disability Studies in Nederland, verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht.

De opvoedrobot is recent gepresenteerd op de zesde editie van de Europese conferentie van de International Association for the Scientific Study of Intellectual and Developmental Disabilities (IASSIDD). Hier is het project toegelicht, zijn ethische inzichten uitgewisseld en de eerste resultaten gedeeld van een wetenschappelijke studie naar de verbetering van de kwaliteit van het gezinsleven door middel van de robot. Een deelnemer van de conferentie gaf aan dat ondersteuning met Luna een teken van vertrouwen kan zijn naar ouders. Komend jaar worden het onderzoek en de ontwikkeling van Luna voortgezet. Onlangs is bekend gemaakt dat Luna ook voor het vervolgproject ondersteuning krijgt vanuit het programma ZorgTech.

Bron: InnovationQuarter